vakxikon# 26
Τα καθαγιασμένα ύδατα του παρελθόντος...
Το σχολείο μας προετοιμάζει για τη ζωή σε έναν κόσμο που δεν υπάρχει.Albert Camus
Ο ρευστός ιστορικός χρόνος, όσο κι αν σηματοδοτείται από τους επιστήμονες με ημερομηνίες-«σταθμούς» σημαντικών πολιτικοκοινωνικών, οικονομικών ή ακόμη φυσικών γεγονότων, στην πραγματικότητα κυλά αδιατάρακτος, χωρίς μεσοδιαστήματα, υπερκαλύπτοντας τα πάντα, όπως ο φουσκωμένος χείμαρρος.
Η συνεχής ροή του αποτυπώνεται στο έδαφος της μνήμης, συσσωρεύει επιχώσεις εμπειριών, συμπαρασύρει κλαδιά επιθυμιών και κορμούς ανθρώπινων επιτευγμάτων, διαμορφώνει, δηλαδή, ένα ολοένα μεταβαλλόμενο τοπίο.
Σε κάποιες περιοχές του, το ποτάμι μπορεί να φαίνεται πιο ορμητικό ή γαλήνιο, πιο ρηχό ή βαθύ, πιο ωραίο ή ακόμη αδιάφορο, όμως δεν μπορείς ποτέ να το ξεχωρίσεις, να το αντιληφθείς αποσπασματικά, πολύ περισσότερο, δεν μπορείς να αγνοήσεις «κομμάτια» της διαδρομής του, υπηρετώντας πολιτικές σκοπιμότητες της ιστορικής αφήγησης.
Όσοι επιλέγουν να «αναψηλαφήσουν» το νερό που κύλησε στο αυλάκι, είναι υποχρεωμένοι να κάνουν κάποιες παραδοχές, ακόμη κι όταν δεν είναι πάντα βολικές...
Οι «ένδοξες» ιστορικές σελίδες, οι «ηρωικοί» πρόγονοι-πρωταγωνιστές τους, δεν έμειναν -σχεδόν ποτέ- χωρίς παράλληλες καταβυθίσεις στον βούρκο των πιο ποταπών πρακτικών, των πιο ντροπιαστικών συμβιβασμών.
Κλασσικό παράδειγμα: η αρχαία Σπάρτη. Πρώτα ανάχωμα, μα στη συνέχεια ολετήρας για λογαριασμό του Περσικού επεκτατισμού, με πρόσκαιρα κι αμφίβολα ανταλλάγματα. Άλλη τρανή περίπτωση: η «πατρική» φιγούρα του «εθνάρχη» Μεταξά, που εκστόμισε το περίφημο ΟΧΙ στους Ιταλούς, έχοντας, προηγουμένως, προετοιμάσει με το καθεστώς του το έδαφος για το σιωπηρό ΝΑΙ των κατοπινών -εμποτισμένων με τα εθνικά ιδεώδη- δωσιλόγων στους Γερμανούς. Για να μην θυμηθούμε την πυρπόληση του ελληνικού στόλου, κόντρα στον μισητό πολιτικό εχθρό Καποδίστρια, από τον -κατά τα άλλα- εθνικό ήρωα, ναύαρχο Μιαούλη.
Κι όμως, παρόλο το εξαιρετικό ενδιαφέρον αυτών των καθόλα διδακτικών αντιφάσεων, ας αναλογιστούμε πόσα από αυτά τα ισκιωμένα, απόμερα σημεία του ποταμού, θα είχαμε σήμερα -έστω νοερά- τη διάθεση να επισκεφτούμε.
Ντέμης Κωνσταντινίδης
To παράδειγμα Αναγνωστάκη
Οι λέξεις δίνουν, εν τέλει, τη θέση τους στην παντοδύναμη σιωπή. Τούτο δεν σημαίνει πως δεν αξίζει η προσπάθεια να ειπωθούν ή, ακόμη, ο κόπος να περισωθούν. Μ' όλο της τον πλούτο, όσο κι αν εκτιμάει κανείς την αξία της, η σιωπή πρέπει κάποτε να σπάει. Κι ας φαντάζει μια πρόσκαιρη νίκη.
Ας θυμηθούμε τα λόγια του Πάνου Θασίτη για την ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη στο επετειακό τεύχος της Νέας Εστίας (Θεσσαλονίκη 1912-1962), με αφορμή τα 50 -τότε- χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης:
"Ο Μ. Αναγνωστάκης, με αδρά και υποβλητικά σύμβολα, έδωσε τα τυπικά χαρακτηριστικά μιας κοινωνικής μοναξιάς, που αρνούμενη τη συνδιαλλαγή, εμμένει φανατικά στη φετιχιστική λατρεία των μυστικών σημείων της, ενώ ταυτόχρονα μας δίνεται η πρόγευση ενός ζοφερού μέλλοντος."
Ας θυμηθούμε τα λόγια του Πάνου Θασίτη για την ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη στο επετειακό τεύχος της Νέας Εστίας (Θεσσαλονίκη 1912-1962), με αφορμή τα 50 -τότε- χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης:
"Ο Μ. Αναγνωστάκης, με αδρά και υποβλητικά σύμβολα, έδωσε τα τυπικά χαρακτηριστικά μιας κοινωνικής μοναξιάς, που αρνούμενη τη συνδιαλλαγή, εμμένει φανατικά στη φετιχιστική λατρεία των μυστικών σημείων της, ενώ ταυτόχρονα μας δίνεται η πρόγευση ενός ζοφερού μέλλοντος."
Στο άρθρο με τίτλο "Ποιητικά ρεύματα και ποιητές στη νεώτερη Θεσσαλονίκη", ο Θασίτης χαρακτηρίζει αυτήν την ποίηση ως "απεγνωσμένο ντοκουμέντο του καιρού μας".
Τα επίθετα "ζοφερό" και "απεγνωσμένο", νομίζω, αποδίδουν εύστοχα τη διάψευση των προσδοκιών της γενιάς του Αναγνωστάκη και τον αντίκτυπο αυτής σε κατοπινούς καιρούς (από τα πράγματα πια ξέρουμε πως δικαιώθηκε απόλυτα). Ο ολιγόλογος, μα τόσο ουσιαστικός κι ευαίσθητος στον λόγο του ποιητής, βίωσε τους κινδύνους, τις αντιξοότητες, τις αντιφάσεις, μα κυρίως την υποκρισία της εποχής του.
Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του '60. Ο Αναγνωστάκης έχει πλέον κατακτήσει την ποιητική του ωριμότητα. Προηγείται ο εμφύλιος κι η σκοτεινή δεκαετία του '50, κατά την οποία εγκαθιδρύεται μια νέα αστική δημοκρατία -στην πραγματικότητα ένα ξενοκίνητο, διεφθαρμένο και μισαλλόδοξο καθεστώς παλαιοπολιτικών, που επιδίδεται στη διασπάθιση της αμερικανικής βοήθειας, στον εκβιασμό των καταταλαιπωρημένων λαϊκών στρωμάτων, στην φοβική αντικομμουνιστική ρητορεία.
Τώρα που "πέρασαν οι καταδικασμένες* μέρες", ο Αναγνωστάκης μιλά (Συνέχεια 3) για τη ζωή που ξαναρχίζει (sic), αφού σκουπίστηκαν κάτω από το χαλί της αφελούς και επιλήσμονος καθημερινότητας, οι πικρές διαμαρτυρίες όσων βρέθηκαν στις γραμμές του ανεκπλήρωτου αγώνα, όσων καταγράφηκαν στους ηττημένους.
Ο ποιητής γλίτωσε απ' το "λοιμό", τέλειωσε τις σπουδές του, άσκησε ευσυνείδητα το επάγγελμά του, εγκαταστάθηκε στην Πρωτεύουσα, δεν έπαψε να δραστηριοποιείται στον χώρο των ιδεών ως ενεργός πολίτης και συνεπής δημιουργός, χωρίς να εγκαταλείπει ποτέ την ηθική του, χωρίς να προδίδει τις μνήμες του.
Κουβαλώντες τες μέσα σε κοφτερούς και θαρραλέους στίχους (χαράσσοντας αθάνατα τα ονόματα παλιών συντρόφων), που με τόση άνεση και ευθύτητα συνέθετε, ελεύθερους ή ομοιοκατάληκτους, εξακολουθεί να δίνει, σ' όλους εμάς τους νέους στιχοπλόκους, ένα παράδειγμα στάσης ζωής, που δεν παλιώνει και δεν φθείρεται.
*Καταδικάστηκε δις εις θάνατον (1949) για τη δράση του στην ΕΠΟΝ. Αρνήθηκε να δηλώσει μετάνοια, ενώ είχε ήδη διαγραφεί από το ΚΚΕ (1946). Παρέμεινε φυλακισμένος για τρία χρόνια (1948-1951) στο Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ) Θεσσαλονίκης. Μετά την αποφυλάκισή του, μετείχε σταθερά στην ανανεωτική προσπάθεια του μεταπολεμικού λογοτεχνικού-καλλιτεχνικού πεδίου.
